Dr Maria Jankowska 
Psychologiczne koncepcje inteligencji emocjonalnej (cz.2)

Co to więc jest ta inteligencja emocjonalna, od której tyle zależy? Jakie predyspozycje psychologiczne należy mieć, aby powiedzieć o sobie, że jestem inteligentny emocjonalnie?

D. Goleman rozróżnia dwa typy inteligencji: intelektualna, mierzona ilorazem inteligencji oraz emocjonalną, która odnosi się do zdolności rozpoznawania przez nas naszych własnych uczuć i uczuć innych osób, do zdolności motywowania się i kierowania emocjami zarówno naszymi własnymi, jak i osób, z którymi łączą nas jakieś więzi^[1]. Inteligencja emocjonalna różni się więc od inteligencji intelektualnej. Pierwsza z nich opiera się wyłącznie na pracy kory mózgowej w górnych warstwach komórek mózgowych. Zaś ośrodki inteligencji emocjonalnej znajdują się głębiej, w o wiele starszych obszarach podkorowych. Oba te ośrodki pracują ze sobą w sposób zharmonizowany i uzupełniający się.

W 1990 r. psychologowie P. Salovey i J. Mayer przedstawili ogólną teorię inteligencji emocjonalnej, którą określili jako zdolność rozpoznawania i regulowania swoich własnych emocji oraz u innych ludzi, a także wykorzystywanie ich do kierowania myśleniem i działaniem^[2].

Teoria inteligencji emocjonalnej w ujęciu wymienionych autorów ewoluowała w kierunku modelu uwzględniającego umiejętności jednostki i uzupełnili pojęcie inteligencji emocjonalnej podając, iż inteligencja emocjonalna obejmuje umiejętność właściwej percepcji, oceny i wyrażania emocji, umiejętność dostępu do uczuć, zdolność ich generowania w momentach, gdy mogą wspomóc myślenie, umiejętność rozumienia emocji i zrozumienie wiedzy emocjonalnej, oraz umiejętność regulowania emocji tak, by wspomagać rozwój emocjonalny i intelektualny ^[3].

Według P. Saloveya i J. Mayera na inteligencję emocjonalną składają się następujące grupy zdolności:

1. Zdolności do postrzegania i wyrażania emocji, obejmujące następujące aspekty:
   • rozpoznawanie emocji we własnych stanach fizjologicznych, doznaniach, myślach;
   • rozpoznawanie emocji i innych osób np. na podstawie wyglądu, tonu głosu, zachowania, w dziełach sztuki itp.;
   • zdolność do wyrażania emocji i potrzeb związanych z nimi;
   • różnicowanie między adekwatnymi i nieadekwatnymi oraz szczerymi
     i nieszczerymi emocjami;
2. Zdolności do emocjonalnego wspomagania myślenia, które obejmują:
   • zdolność do emocjonalnego sterowania uwagą, czyli kierowanie jej na ważne informacje;
   • zdolność do wywoływania w sobie określonych emocji w celu zrozumienia przeszłej, aktualnej lub przyszłej sytuacji;
   • zdolność do przyjmowania różnych punktów widzenia;
   • zdolność do stosowania przy rozwiązywaniu problemów różnych sposobów podejścia – korespondujących z odmiennymi stanami emocjonalnymi;
3. Zdolność do rozumienia i analizowania emocji oraz wykorzystywania wiedzy emocjonalnej obejmujące następujące umiejętności:
   • zdolność do nazywania emocji i rozumienia relacji między słowami
     a oznaczonymi przez nie treściami emocjonalnymi;
   • zdolność do interpretowania znaczenia emocji, ich związku z określonymi relacjami międzyludzkimi, np. związek smutku z utratą bliskiej osoby;
   • zdolność do rozumienia uczuć złożonych, np. miłości połączonej z nienawiścią lub lęku ze zdziwieniem;
   • zdolność do rozumienia i przewidywania zmian w przebiegu emocji, np. przechodzenie od złości do wstydu;
4. Zdolność do kontrolowania i regulowania emocji własnych i cudzych obejmujące:
   • zdolność do otwierania się na emocje, zarówno przyjemne jak i nieprzyjemne;
   • zdolność do świadomego angażowania się w emocje lub separowania od nich, odpowiednio do oceny ich wartości informacyjnej czy użyteczności;
   • zdolność do świadomego śledzenia emocji własnych i u innych;
   • zdolność do kierowania emocjami własnymi i cudzymi, łagodzenie nieprzyjemnych i wzmacnianie przyjemnych, bez jednoczesnego ignorowania informacji, które mogą ze sobą nieść^[4].

Wymienione zdolności dają możliwość lepszego funkcjonowania, zwłaszcza
w sytuacjach społecznych. Dzięki rozpoznawaniu i regulacji emocji można świadomie kierować swoje działanie i osiągać cel. Zdolności te mogą uaktywniać myślenie oraz wytwarzać nowe sposoby działania.

Jednym z twórców i badaczy inteligencji emocjonalną (EQ) jest D. Goleman, który na podstawie badań modyfikował swoja koncepcję Początkowo wyróżnił pięć kompetencji składających się na inteligencję emocjonalną: samoświadomość, samoregulację, motywowanie się do działania, empatię i umiejętności społeczne. Później dokonał modyfikacji swojej koncepcji. Podstawą tego podziału było powiązanie poszczególnych grup kompetencji z odpowiedzialnymi za nie obszarami w mózgu. Wyodrębnił cztery główne kompetencje inteligencji emocjonalnej^[5] .

1. Samoświadomość, czyli umiejętność rozumienia własnych emocji, uczuć, motywów działania oraz znajomość własnych ograniczeń i możliwości, a także skłonności do autorefleksji.
2. Samokontrola, czyli umiejętność panowania nad emocjami, niepogrążanie się w „czarnych myślach”, ale dostrzeganie pozytywnych stron każdej sytuacji oraz elastyczność w dopasowywaniu się do zmieniających się okoliczności i otwartość na pojawiające się nowe możliwości.
3.  Świadomość społeczna, inaczej empatia (wyrasta ze samoświadomości), czyli umiejętność wczuwania się w emocje innych ludzi, uwzględniania ich punktu widzenia, dostrzeganie znaczących potrzeb.
4. Zarządzanie relacjami, czyli umiejętność kontrolowania emocji innych ludzi, przy uwzględnieniu wspomnianych trzech kompetencji, przejawiająca się m.in. w umiejętności motywowania innych, wywierania zamierzonego wpływu, kierowania innymi i łagodzenia konfliktów.

[1] D. Goleman, Inteligencja emocjonalna. Media Rodzina, Poznań 1997, s. 439. 

[2] Ibidem, s 440.

[3] P. Salovey P.,D.J. Sluyter D.J.. Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna., Wydawnictwo: Rebis, Poznań 1999, s.34n.

[4] Ibidem, s.34

[5] M. Sadowska, M. Brachowicz, Struktura inteligencji emocjonalnej, Studia z Psychologii w KUL. Tom 15. Lublin: Wyd. KUL 2008, s. 65-79.